Afnám verðtryggingar mun skerða eftirlaun lífeyrissjóðanna í framtíðinni

Í greinargerð sem Tryggvi Þór Herbertsson, forstöðumaður Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands hefur sent frá sér kemur fram sú skoðun hans að við mikinn óstöðugleika í efnahagslífinu og tíð óvænt verðbólguskot sé líklegra að skuldunautar hagnist á því að verðtrygging sé afnumin en að þeir tapi aftur á móti ef stöðugleiki og jöfn verðbólga ríkja. Ekki sé ljóst hvað kæmi í stað verðtryggingar sem grunnur að vöxtum á langtímalánum ef vísitölutenging yrði afnumin en rétt er þó að benda á að afnám verðtrygginga á fjárskuldbindingar myndi taka nokkra áratugi í framkvæmd því ekki sé hægt að breyta gerðum lánasamningum auk þess sem misgengi gæti skapast á milli eigna og skuldbindinga lífeyrissjóðanna. Jafnframt sé líklegt að ekki yrði hægt að fá lán til jafn langs tíma og nú er. Afnám verðtryggingar gæti einnig aukið óvissu lífeyrisþega hvað varðar kaupmátt lífeyris. Skuldbindingar sjóðanna eru þannig verðtryggðar og ef tryggingin yrði afnumin er ljóst að hætta gæti skapast á misgengi milli eigna og skuldbindinga.

Í inngangi greinargerðarinnar segir Tryggvi að verðbólga hafi verið eitt mesta efnahagslega bölið sem gekk yfir hinn vestræna heim á áttunda og níunda áratugnum. Sparifé almennings brann upp og það þótti ekki bera vott um klókindi í fjármálum að spara aurinn enda varð það viðtekin venja á Íslandi að fjárfesta í steinsteypu í stað þess að leggja fjármuni í peningalegar eignir. Sem dæmi um þetta þá báru almennar sparisjóðsbækur landsmanna að meðaltali 14,5% neikvæða raunávöxtun á áttunda áratugnum og -9% á þeim níunda.

Nokkur umræða hafi spunnist um hvort banna skuli verðtryggingu fjárskuldbindinga líkt og tíðkast hefur hér á Íslandi allt frá því að Ólafslög voru sett árið 1979. Sumum hafi fundist óréttlátt í meira lagi að fjármálastofnanir geti krafist verðtryggingar, breytilegra vaxta og veðs. Bent hafi verið á að í rúman áratug hefur verðbólga verið hófleg hér á landi ef undan er skilið verðbólguskotið er varð í kjölfar aðlögunar íslenska hagkerfisins rétt eftir síðustu aldamót. Þrátt fyrir viðvarandi stöðuleika er obbi langtímalána vísitölutengdur og það er úr takti við það sem gerist almennt í heiminum. Viðlíka vísitölutengingu lána er helst að finna í vanþróuðum ríkjum eins og Brasilíu, Chile og Ísrael.

Þá er bent á að óðaverðbólga líkt og varð á fyrstu árum níunda áratugar síðustu aldar geti ekki orðið við þær efnahagslegu kringumstæður sem nú eru og er þá sérstaklega horft til þess hve gríðarleg framþróun hefur orðið á peningastefnunni á síðustu tveim áratugum, ekki bara hér á Íslandi heldur í öllum hinum vestræna heimi. Í þessari umræðu allri virðist við fyrstu sýn vera nokkuð ljóst hverjir myndu hagnast á afnámi verðtryggingar – skuldunautar – en ekki hverjir myndu tapa.

 Að jafnaði virðist þó hægt að segja að þegar verðbólga er óviss og óstöðugleiki í efnahagslífinu á þá má færa fyrir því haldgóð rök að skuldunautar hagnist á óverðtryggðum lánum, en tapi ef stöðugleiki og jöfn og fyrirséð verðbólga ríkir. Það er þó ljóst að afnám verðtryggingar myndi hafa mikil áhrif á eignir íslensku lífeyrissjóðanna og þar með á eftirlaun Íslendinga í framtíðinni því sjóðirnir er lang stærstu eigendur langtímaskuldbindinga á íslenskum fjármálamarkaði.

Hægt er að nálgast greinargerð Tryggva á heimasíðu Landssamtaka lífeyrissjóða undir kaflanum "Greinar".